دکتر جعفرآقازاده
مدیرعامل شرکت دانش بنیان و متخصص مهندس پزشک
با همکاری
مهندس یاشار فرضی
مهندس هادی فلاح

چکیده
در عصر کنونی پلاژیوسفالی موضعی در نوزادان در حال افزایش است. پلاژیوسفالی موضعی یک تغییر شکل نامتقارن جمجمه به دلایل مختلف در کودکان است. از جمله عوامل موثر می توان به زایمان اول، زایمان کمکی، چند قلویی، نارس بودن، تورتیکولی عضلانی مادرزادی و وضعیت سراشاره کرد. پلاژیوسفالی موضعی را می توان بیشتر به صورت بالینی و با معاینات فیزیکی تشخیص داد لذا ساده ترین راه برای ارزیابی شدت پلاژیوسفالی استفاده از کولیس مورب در طول معاینه فیزیکی است که تفاوت طول مورب در هر طرف سر را اندازه گیری می کند پلاژیوسفالی را می توان با جراحی یا روش های کم هزینه درمان کرد.  درمان های کم هزینه شامل درمان های مختلفی مانند تغییر وضعیت، فیزیوتراپی، ماساژ درمانی و کلاه درمانی است.

پلاژیوسفالی را می توان به دو نوع طبقه بندی کرد، پلاژیوسفالی که به دنبال آن کرانیوسینوستوز و پلاژیوسفالی موضعی در غیاب کرانیوسینوستوز در صورت پلاژیوسفالی که با کرانیوسینوستوز همراه نباشد، بخیه های جمجمه طبیعی است و رشد جمجمه اغلب مانعی ندارد با این حال، جمجمه به دلایل مختلف دچار انحراف نامتقارن می شود. رایج ترین شکل سر در یک طرف در قسمت خلفی سر صاف است. هنگامی که پلاژیوسفالی با کرانیوسینوستوز همراه است، تغییر شکل جمجمه به دلیل جوش خوردن زودرس بخیه های موجود در جمجمه ایجاد می شود. این وضعیت اغلب با جراحی درمان می شود و درمان با کلاه ایمنی نیز ممکن است انجام شود.
پلاژیوسفالی موضعی را می توان به عنوان تغییر شکل و صاف شدن یک طرف سر در اثر اعمال مداوم نیروی خارجی تعریف کرد. چنین فرآیندهای تغییر شکل و صاف شدن بیشتر در چند ماه اول پس از تولد رخ می دهد و عمدتاً تحت تأثیر موقعیت سر قرار می گیرد. افزایش تعداد بیماران مبتلا به پلاژیوسفالی و ادامه علاقه و تقاضای والدین منجر به درمان های جدیدی شده است که دامنه آن نیز به تدریج افزایش می یابد. زمانی می توان از پلاژیوسفالی موضعی پیشگیری کرد که والدین به طور کامل علل بیماری را درک کرده و به رفاه نوزاد علاقه مند شوند. مطالعات ما نشان میدهد که آموزش والدین در مورد وضعیت و محیط نوزاد پس از تولد برای پیشگیری از پلاژیوسفالی موضعی مفید است.

اگر پلاژیوسفالی موضعی در مراحل بسیار اولیه (قبل از 2 ماه پس از تولد) با تورتیکولی عضلانی مادرزادی تشخیص داده شود، فیزیوتراپی اولیه برای تورتیکولی عضلانی مادرزادی در اصلاح پلاژیوسفالی موضعی بسیار موثر است. علاوه بر این، حفظ وضعیتی که فشاری بر روی قسمت صاف سر محافظه‌کار وارد نمی‌کند یا قرار دادن نوزاد در وضعیت مستعد ممکن است مفید باشد. چندین مطالعه در این زمینه توسط تیم تخصصی ما انجام گرفته است که کلاه درمانی به عنوان یک درمان مکمل برای نوزادان مبتلا به پلاژیوسفالی موضعی شدید بسیار موثر است. عوامل خطر پلاژیوسفالی پوزیشن شامل اولین تولد، زایمان کمکی، حاملگی چندقلویی، صدمات از بدو تولد، ناهنجاری های مادرزادی، نوزادان نارس، پسران و به خصوص تورتیکولی عضلانی مادرزادی و ماندن در وضعیت مستعد برای مدت طولانی است.

شایع ترین علت این بیماری تغییر شکل سر در هنگام تولد است که به دلیل قرار گرفتن نوزاد در همان وضعیت خوابیدن اصلاح نمی شود. در طول تولد، جمجمه به سرعت به دلیل اثر جاذبه، سیال بودن بخیه های جمجمه و انعطاف پذیری مغز تغییر شکل می دهد. این اجازه می دهد تا سر نسبتا بزرگ از کانال زایمان باریک خارج شود. در بیشتر نوزادان، جمجمه تغییر شکل یافته به طور طبیعی در طول زمان خود را اصلاح می کند. با این حال، بیشتر نوزادان در حالت خوابیده به پشت می خوابند و در پاسخ به برخی محرک ها سر خود را می چرخانند. در شرایطی مانند تورتیکولی عضلانی مادرزادی، عضله منقبض گردن باعث می شود که نوزادان گردن و سر خود را در یک موقعیت ترجیحی نگه دارند.

نگه داشتن سر در همان حالت برای مدت طولانی باعث صاف شدن قسمتی از سر که رو به زمین است می شود و بعد از آن قسمت بالایی صورت شروع به صاف شدن می کند. هر دو طرف سر به تدریج تغییر شکل داده و به شکل نامتقارن سر منجر می شود. وقتی قسمتی از جمجمه صاف می شود، سر نوزاد به طور طبیعی به سمت صاف می چرخد و توسط نیروی جاذبه کشیده می شود. درجه صاف شدن به تدریج در طی 5 تا 6 ماه اول پس از تولد بدتر می شود.

     
مکانیسم ایجاد پلاژیوسفالی موضعی هنگامی که بخشی از جمجمه صاف می شود، سر نوزاد به طور طبیعی به سمت قسمت صاف چرخیده شده و توسط نیروی جاذبه به عقب کشیده می شود. درجه صاف شدن به تدریج افزایش می یابد و عدم تقارن جبرانی جمجمه مشاهده می شود. در نهایت، جمجمه شبیه یک متوازی الاضلاع می شود و موقعیت گوش، فک پایین و حفره چشم تغییر می کند، بنابراین منجر به عدم تقارن صورت می شود.

               
اگر پلاژیوسفالی موضعی خفیف قبل از 4 ماهگی مشاهده شود، تغییر وضعیت خواب نوزاد باید زودتر شروع شود. حداقل سن بیماران واجد شرایط برای درمان با کلاه ایمنی تعریف نشده است و درمان با کلاه ایمنی باید قبل از اینکه نوزادان بتوانند حرکات سر خود را کنترل کنند آغاز شود. درمان کلاه ایمنی در صورتی موثرتر است که در مراحل اولیه رشد سر انجام شود و درمان باید زمانی شروع شود که جمجمه به سرعت در حال رشد است. این دستگاه با استاندارد های تجهیزات پزشکی طراحی و ساخته شده است.